200 jaar stenen geschiedenis: een reis langs de historische panden van Oranjestad – deel 1

Ga met mij mee op verkenning door onze charmante hoofdstad Oranjestad waar de tijd op veel plekken stil lijkt te hebben gestaan en je schitterende historische architectuur tegenkomt. Elk pand vertelt een eigen verhaal en geeft het levendige en veelzijdige culturele erfgoed weer. 

Ben jij ook nieuwsgierig naar de geluiden en verhalen uit het verleden? 

Oranjestad, de bruisende hoofdstad van Aruba, betovert ons allemaal met indrukwekkende, historische transformaties, verhalen van verborgen en begraven schatten en een rijk winkelaanbod. 

Van een nederig begin tot een bruisend middelpunt

Denk aan een tijd waarin de inmiddels iconische L.G. Smith Boulevard in Oranjestad nog niet bestaat. Een tijd waarin ‘Paardenbaai’ een rustige haven is. In de 18e eeuw vind je in de stad enkel een houten opslagschuur, een paar kustwachthuisjes en een kustbatterij die de onberispelijke kustlijn beschermt. De naam ‘Paardenbaai’ komt uit het koloniale verleden wanneer de stad het epicentrum van een bruisende paardenhandel vormt.

Niet lang daarna hangen grote veranderingen in de lucht. Aan het einde van de 18e eeuw wordt Oranjestad, met de komst van Fort Zoutman en de verhuizing van de commandopost van Savaneta naar Playa (nu beter bekend als Oranjestad), nieuw leven ingeblazen. Ondernemende kooplieden, met name uit Curacao en de Franse Antillen, komen in groten getale naar Oranjestad. In de Havenstad verijzen diverse winkels tegen de achtergrond van de baai (dat later door landaanwinning verder landinwaarts geduwd wordt).

De geboorte van Oranjestad en de ‘gouden wegen’ 

In 1824 wordt goud op Aruba ontdekt en is het eiland plotsklaps razend interessant voor velen. Er gaan verhalen de ronde dat de dienstdoende commandant in augustus 1824 de naam Oranjestad aan de stad geeft en daarmee voor altijd zijn stempel op de geschiedenis van deze ontluikende stad drukt. Het kloppend hart van de stad breidt zich verder uit naar het oosten waardoor inmiddels bekende straten als de Nassaustraat (de voornaamste straat, nu bekend als Caya Betico Croes) en de Wilhelminastraat ontstaan. Deze straten worden al gauw belangrijke doorgangswegen waarmee een verbinding van de haven bij Paardenbaai met de goudmijnen in de Noordoostelijke heuvels tot stand komt.

Zelfs in het verleden is Oranjestad het decor voor veel activiteiten. Waar de ‘gouden wegen’ leven in de brouwerij met zich meebrengen. Boeren reizen enthousiast vanuit het achterland met hun ezels naar de stad om zaken te doen en hun handelswaren te verkopen. Tegenwoordig zijn de ezels vervangen door auto’s, maar Oranjestad huisvest nog voldoende overblijfselen uit het verleden die deze doorslaggevende tijd weergeven. Denk hierbij aan het iconische Fort Zoutman, de historische protestantse kerk in de Wilhelminastraat en een handvol traditionele ‘cunucu’ huisjes.

Raak in vervoering: Onze reis begint nu

Vandaag gaan wij op avontuur en verkennen wij de rijke geschiedenis van de stad, inclusief verborgen parels. Voor we aan de wandel gaan leggen wij alvast een stevige bodem en proeven wij de smaken en gastvrijheid van Aruba met een typisch lokaal ontbijt bij Djiespie’s. Djiespie’s is op en top lokaal en je vindt hier lokale snacks, gerechten en drankjes. Kom vooral ook op vrijdagavond want elke vrijdagavond verandert het restaurant in een bruisend cafe met lokale muzikale optredens. Deze traditie is ooit door de legendarische troubadour Etty Toppenberg opgestart om mensen een echte Arubaanse culturele beleving mee te geven. 

Ben je inmiddels verzadigd en in een oppperbeste stemming? Dan Reizen wij verder en wandelen wij door de plaza voor Djiespie’s voor we de Wilhelminastraat, vernoemd naar Koningin Wilhelmina, inlopen. Ga nu naar rechts en je gaat direct terug in de tijd. Hier aanschouwen we onze eerste historische parel, het magistrale Casa Rosada.

Casa Rosada: een vorstelijk koopmanshuis

Wie voor Casa Rosada staat komt direct in een vervlogen tijdperk terecht. Het imposante roze huis dateert uit 1904 en is een magistraal koopmanshuis en een van de weinige nog overgebleven stadslandhuizen in Oranjestad. Door de roze kleur steekt dit huis overal met kop en schouders bovenuit. Het huis heeft een aparte winkelruimte met Caribische uitstraling en is Casa Rosada genoemd vanwege de prachtige roze kleur.

Mijn vrienden en huidige eigenaren Fabio en Laila Marcotulli hebben La Casa Rosada volledig gerestaureerd en wanneer ik hen opzoek fascineert de schoonheid van het huis en het interieur mij telkens weer. Fabio heeft in het huis een tafeltennismuseum gecreëerd en op de begane grond exposeert Laila haar eigen werk. Zij is namelijk een zeer getalenteerde beeldhouwer. De tweede verdieping is hun huis.

Edificio MSA is meer dan een gebouw

Terwijl wij onze wandeltocht voortzetten en langs veel historische panden lopen zien wij een ander opvallend gebouw, namelijk het MSA (Mario S. Arends) gebouw. Hier waarborgen de muren bijzondere verhalen. Het gebouw heeft een imposante structuur met ronde hoeken en een charmante gevel bestaande uit glazen blokken waardoor je direct zin krijgt om de rijke geschiedenis van het pand te ontrafelen. Het gebouw is in 1950 gebouwd en deze architectonische parel is het geesteskind van Mario en Gilbert Arends, regelrechte visionairen die hun eigen ondernemersdroom werkelijkheid laten worden. Het pand heeft in de loop der jaren veel verschillende bedrijven en organisaties gehuisvest en binnenin de Edificio MSA, vind je drie verschillende belanghebbende organisaties, namelijk de Aruba Commercial Bank, het winkelparadijs van Mario en Gilbert Arends en de iconische bowlingclub Club Watapana. Later is daar op de vierde verdieping nog het commerciale radiostation Voz di Aruba bijgekomen.

De Aruba Commercial Bank zorgt voor financiele stabiliteit, het winkelparadijs van Mario en Gilbert Arends verkoopt alles van sigaren tot meubels en camera’s en biedt voor elke consument wat wils en Club Watapana is een en al vrolijkheid. Kom je op de bovenste verdiepingen dan hoor je de informatieve uitzendingen van Voz di Aruba, het op één na grootse commerciële radiostation van het eiland, door de speakers galmen. Van nieuws tot culturele programma’s en andere uitzendingen waarmee Arubanen met elkaar verbonden zijn. 

De nieuwste huurder in het pand is het politiekorps met als taak om het eiland en haar inwoners veilig te houden. Dat neemt niet weg dat de geluiden uit het verleden nog alom aanwezig zijn, denk aan de ritmische klanken van de eerste bowlingbal, de eerste muntjes die hier gestort zijn en de opzwepende klanken waarmee het publiek vermaakt wordt. Edificio MSA is het perfecte voorbeeld van een gebouw dat permanent in ontwikkeling blijft en nooit uit de gratie raakt. Hier komen commercie, entertainment en cultureel erfgoed moeiteloos en voor altijd samen. 

Een creatieve hotspot: een herinnering aan de artistieke ziel van Aruba

Tegenover Edificio MSA vind je een gebouw dat ooit het huis van de legendarische Arubaanse muzikant Rufo Wever is. Wever richt met zijn boezemvvriend en mede-culturele icoon Juan Chabaya ‘Padu’ Lampe, de allereerste opnamestudio op. De Aruba Recording Company, waar talloze albums zijn opgenomen, ontstaat in dit huisje. Het markeert de start van de gouden muziekeeuw op Aruba. Hier ontstaat in 1952 het volkslied ‘Aruba Dushi Tera’ in 1952. In eerste instantie is het volkslied een simple wals om de bevolking een trots eilandgevoel te bezorgen.

Talloze andere lokale artiesten zoals Edwin Zichem, Juancho Kock en Oscar Steba laten ook hun sporen in dit huisje en het muzikale landschap van de regio na. Helaas kent dit huisje meerdere transformaties gekend waardoor de schitterende gevel wordt aangepast. Zowel een meubelzaak als bezetten het pand verleden het pand. Nu doet het huis vooral dienst als permanente herinnering aan de rijke geschiedenis van Oranjestad. 

We vervolgen onze reis: nog meer architectonische parels

Terwijl wij door de Wilhelminastraat lopen zien wij een palet aan historische gebouwen voor onze ogen opdoemen. Elk gebouw vertelt een ander verhaal en raakt aan een ander stuk van het rijke verleden van Oranjestad.

Stadhuis & Hotel Colombia: een verhaal over twee gebouwen

De volgende gebouwen zijn ware iconen en weten menig bezoeker te boeien. Het Eloy Arends gebouw en het voormalige Hotel Colombia. Het Eloy Arends gebouw is in 1925 door Dr. Jacob Eloy Maria Arends gebouwd en doet met zijn prominenten neobarokke en Latijnsamerikaanse invloeden al jaren dienst als het stadhuis in Oranjestad. 

Onder leiding van de Arubaanse aannemer Chibi Wever brengt een vakkundig team bestaande uit diverse ambachtslieden zoals de metselaars Jan Christiaans en Nicolaas ‘Dada’ Picus met de broodnodige precizie de visie van Dr. Arends tot leven. Het vakmanschap zie je terug in de complexe details die de gevel sieren. Van de stijlvolle bogen tot de sierlijke kroonlijsten. Het hele pand straalt één en al statigheid en elegantie uit. In eerste instantie doet het pand dienst als woonhuis en dokterspraktijk van Dr. Eloy Arends, een bevlogen huisarts die zich met veel toewijding inzet om de zorg voor Arubanen te verbeteren en de bouw van het stadslandhuis is een weerspiegeling van de liefde voor het volk.

Arends geeft de opdracht om het gebouw symbool te laten staan voor de liefde die hij voor zijn verloofde Maria Monica Lacle heeft. Geheel in lijn met de heersende tradities waarbij het vaak voorkomt dat de man een volledig ingericht huis aan zijn bruid schenkt om zijn liefde voor haar te bezegelen. Tegenwoordig is het stadhuis nog steeds dé plek waar koppels de liefde vieren en elkaar eeuwige trouw beloven door met elkaar in het huwelijksbootje te stappen.

Op hetzelfde terrein vind je het voormalige Hotel Colombia een gebouw uit 1918 met veel grandeur. Voor we wat dieper op deze twee monumentale panden ingaan staan we eerst nog even stil bij een ander historisch gebouw pal voor het stadhuis.

Cas Veneranda: Een verhaal waarin elegantie en veerkracht centraal staan 

Wie naar Cas Veneranda kijkt kan niet anders dan diep onder de indruk zijn. Dit magistrale pand is in 1936 door Federico Maximilaan (Machi) Arends gebouwd. Op de imposante neobarokke Latijnsamerikaanse bouwstijl pronken bijzondere details. In het gebouw wisselen diverse bedrijven en organisaties waaronder een bloemist, een ijssalon en het Spaanse consulaat elkaar af. De architect is een bekende meesterbouwer genaamd Nicolaas ‘Dada’ Picus. Hij reist naar Cartagena in Colombia om inspiratie op te doen voor het gebouw en vernoemt het naar zijn vrouw Maria Veneranda omdat zij verliefd is op het pand. Eenmaal terug op Aruba bouwt hij het huis zoals wij het nu kennen. Cas Veneranda wordt momenteel gerestaureerd en startklaar gemaakt om volledig in ere hersteld te worden en een nieuw hoofdstuk aan het fascinerende verhaal van het gebouw toe te voegen.

Een in beton gegoten legende: de voormalige openbare school

Schuin tegenover Cas Veneranda vind je het pand waarin de allereerste openbare school op Aruba gehuisvest is. Het pand is in 1887-1888 gebouwd en heeft een symetrische gevel met ronde bogen en is een regelrechte neoklassieke parel. Het gebouw wordt daarom meerdere keren nagebootst. In 1955 is het pand het hoofdgebouw van de openbare bibliotheek en in 1982 zetelt hier eerst de Raad van Advies en daarna de Algemene Rekenkamer. In deze tijd heeft het gebouw twee aparte ingangen; een aan de Wilhelminastraat en een andere ingang aan de kant van de Zoutmanstraat. Tegenwoordig is het pand in gebruik door het hoofdkantoor van de Algemene Rekenkamer.

Een stad in transitie: Oranjestad in ontwikkeling

Wie langs deze gebouwen loopt ziet links het stadhuis, de burgerlijke stand en het voormalige Hotel Colombia, tezamen het stadhuisterrein. Op het oude Hotel Colombia sieren nog steeds klassieke kenmerken van een architechtonische stijl die je veel op Curacao in de 19e eeuw ziet. De meest in het oog springende kenmerk is het balkon op de zuidelijke gevel, volledig ondersteund met zes kolommen. Een ander oogverblindend detail zijn de gekleurde lichten in de vorm van halve cirkels met een rechthoekig kader. Het voormalige Hotel Colombia uit 1918 is ook onder lokalen bekend als een openluchttheater dat L.J.M. (Nadie) Henriquez aan de westkant van het pand bouwt.

Het huis wordt op verschillende manieren uitgebaat. In eerste instantie doet het pand dienst als gastenverblijf voor Venezolaanse bewindslieden en heet het verblijf Pension Aruba. Van 1916 t/m 1920 komen zij tijdelijk naar Aruba om lokale arbeidsmigranten in te huren. Het kan zijn dat het gebouw in deze tijd ook het Venezolaanse consulaat is en dus het woonadres van de consul is. Later krijgt het de naam Hotel Colombia, een van de eerste commercieel uitgebate hotels op het eiland.

Plaza Padu: Een viering van de Arubaanse cultuur

Naast het complex vind je Plaza Padu, een groot plein vernoemd naar de culturele icoon van het eiland, Juan Chabaya ‘Padu’ Lamp. Wie het plein betreedt ziet direct het monument waarop de drie componisten van het volkslied van Aruba uitgebeeld staan, namelijk Padu Lampe, Rufo Wever en Hubert ‘Lio’ Booi. Dhr. Booi staat ook bekend als de flamingo van Aruba omdat hij op Bonaire geboren is, maar van Aruba zijn thuis maakt. Hij wordt gezien als de drijvende kracht achter de derde versie van het volkslied ‘Aruba Dushi Tera’ dat in 1976 officieel geregistreerd wordt. Hun legendarische muzikale prestaties leven nog altijd voort op het eiland en hun muziek wordt gezien als de soundtrack van Aruba.